This is page 483 of An Icelandic-English Dictionary by Cleasby/Vigfusson (1874)

This online edition was created by the Germanic Lexicon Project. Click here to go to the main page about Cleasby/Vigfusson. (You can download the entire dictionary from that page.) Click here to volunteer to correct a page of this dictionary. Click here to search the dictionary. This page was generated on 30 Mar 2019. The individual pages are regenerated once a week to reflect the previous week's worth of corrections, which are performed and uploaded by volunteers. The copyright on this dictionary is expired. You are welcome to copy the data below, post it on other web sites, create derived works, or use the data in any other way you please. As a courtesy, please credit the Germanic Lexicon Project.

RANI -- RAUÐKEMBINGR. 483

RANI, a, m. a hog's snout, Fb. ii. 27; brendan rana af svíni, Fms. vi. 365 (in a verse); tún-svín þat er hringr eða knappr eða við sé í rana, Grág. ii. 232; of a snake, ein naðra gróf inn sínum rana, Fas. i. 220. 2. of the snout-shaped battle-order, (cp. svínfylking, hamalt); Eríkr konungr fylku svá liði sínu, at rani var á framan á fylkingunni, ok lukt allt útan með skjaldborg, Fms. xi. 304; þó at raninn verði harðsóttr á fylking hans, Fb. ii. 43; Hringr hafði svínfylkt liði sínu ... rani var í brjósti, Fas. i. 380, cp. 'acies per cuneos componitur,' Tacit. Germ. ch. 6, and 'Germani ex consuetudine sua phalange facta,' Caesar B.G. i. ch. 52. 3. a hog-shaped hill or elevation.

ranka, að, see rakna; ranka við e-u, to remember dimly.

Ranka, u, f, contr. for Ragneiðr, see Gramm. p. xxxiv.

RANN, n., pl. rönn, Ó.H. 23 (in a verse), Hkr. iii. 43, 74 (in a verse); gen. pl. ranna, Gm. 24: [Ulf. razna = GREEK; A.S. ræsn; this ancient word is obsolete in prose, but remains in the Engl. law term ransack, prop. 'house-search'] :-- a house; ossum rönnum í, Skm. 14; at háfu Heljar ranni, Vtkv. 3; rymr varð í ranni, Fas. i. 492 (in a verse); styrr varð í ranni, Hðm. 24; sköptum er rann rept, Gm. 9; í væru ranni, 13; ranna þeirra er ek rept vita, 24; í ranni Randvés, Bragi: in prose, in the saving, opt er þat í karls húsi, er ekki er í konungs ranni, Fas. iii. 155 :-- poët., sólar rann, éla rann, the sun-hall, tempest-hall = the sky; aldar rann, man's abode = the earth; óðar rann, the mind's house = the breast; Sörla rann, Reifnis rann = a shield, Lex. Poët.; and in compds, ský-rann, glygg-rann, há-rann, hregg-rann, þey-rann, the sky-hall = heavenly vault; hval-rann, a whale's home = the sea; fjör-rann, life's house = the breast; dverg-rann, a dwarf's house = the rocks; leg-rann, the bed's room = the house; mjoð-rann, mead's hall = a drinking-hall; auð-rann, a treasury; böl-rann, bale's abode = death, etc., Lex. Poët. The word is still used by Icel. poets, but is masc. rannr, though it is still neut. in poems of the 16th century, heilagt rann, ... rannið friða, Bs. ii. 309 (a poem of 1540); it is freq. even in mod. hymns, í heimsins rann, Hallgr.; sælu-ranns, Pass. 25. 10. II. in a pr. name, Rann-veig, Landn., and perh. Rann-verr, also spelt Rand-verr.

rann-sak, n. a ransacking, N.G.L i. 83, 255; slíkt ransak sem þeim hæfir framast at prófa, Gþl. 33; sem hefir bréf konungs várs fyrir sér til lanðs vistar eða rannsaks, 139

rann-saka, að, [Swed. ransaka; Dan. ransage; Engl. ransack; a word which must be of Dan. origin, for it does not occur in A.S.; moreover, the A.S. form of the first part of the compd is ræsn, and the assimilation of zn or sn into nn is peculiar to the Scandin. language] :-- to ransack, prop. to 'search a house;' ef hann vill fleiri bólstaði r. en einn, þeir lagsmenn skolu ganga at garði þar er þeir vilja r., Grág. ii. 193; ef þeir bera f. la inn á hendr mönnmn er r. skolu, 195, Stj. 181, Rd. 285; Birkibeinar höfðu eigi rannsakat bæinn, Fms. viii. 191; en þá er allar vánir vóru rannsakaðar fannsk sveinninn eigi. v. 216; hann rannsakaði með sundi djúpit, x. 370; ok var rannsakat liðit (mustered) ok hafði hann eigi meirr en tvau hundruð, ix. 367; síðan rannsakaði hann rúmit er hón hafði hvílt í, Eg. 566; skulu vér rannsaka alla eyna, Eg. 218; r. Guðs boðorð, 677. 6; r ritningar, Al. 6. II. reflex., menn skoln láta rannsakask áðr gangi inn, at eigi beri þeir fóla á hendr mönnum, enda svá þeir er út ganga, Grág. ii. 195.

rann-sakan, f. ransacking, Stj. 181, Ld. 44 -- a searching, enquiry.

rann-sókn, f, as a law term, ransacking a house for stolen things or the like, for a description of which see N.G.L. i. 83, 84, 255, in Grág. ii. 188-195 called rannsókna-þáttr, as also Rd. ch. 2, 18, Njarð. 376: metaph. a search, enquiry, passim in mod. usage.

RAPTR, m. [Engl. rafter], a rafter, Eb. 224, Gullþ. 17; þeir víggyrðn kirkju-garðinn með röptum, Sturl. i. 185; krók-r., birki-r. 2. rafters, the roof, ceiling; hann stakk Gríðar-veli upp í raptana, Edda 61, Am. 62, Hom. 95; hann lá úti á herskipum, svá at hann kom eigi undir sótkan rapt, Orkn. 478, cp. Yngl. S. ch. 34; inn-raptar, q.v. :-- a local name, Rapta-hlíð, Sturl. COMPDS: rapta-bulungr, m. a pile of rafters, Sturl. ii. 47, Þórð. 19. rapt-skógr, m. wood for rafters, Vm. 108. rapt-viðr, m. wood for rafters, Am. 30; raptviðar-högg, D.I. i. 522.

ras, n. [Scot. rash], a rush: allit., fylgir sjaldan ráð rasi, a saying. Fms. xi. 377; ras ok ráðleysi, Thom. 249; rasi þínu ok ákafa, Fas. iii. 91; ok er ofmikit ras á fyrir þér, Band. 10.

RASA, að, to rush headlong; slíks er mér ván, sagði Höskuldr, þú fórt rasandi mjök, Nj. 155; en rasa eigi eptir reiði sinni, Fb. ii. 303; hefir þetta fólk farit æst ok rasanda, Fms. xi. 275: the saying, rasa fyrir ráð fram, Ld. 242; hætt er rasanda ráði, a saw, Pass. 48. 12; rasandi reiði, Mar.; rasa fram, to rush forwards, Al 23. II. to stumble; hestr rasaði undir honum, Landn. 146; hestr Guðmundar rasaði Fms. iii. 184; ef blindr leiðir blindan þá rasa þeir báðir, 655 xx. 3: þá rasar Sturla ok feilr, Bs. i. 527; Þorbjörn karl gékk fyrir ok fór mjök rasandi (staggering, Ed. hrasandi), Hrafn. 15.

rasan, f. a rushing, Al. 146; see hrasan.

ras-gjöf, f., in the saying, ragr maðr tekr aptr rasgjöf sinn, a miserly fellow takes back his rash gifts.

rask, n. fish-offal.

RASKA, að, to rock, displace, dislodge, with dat.; ek raskaði honum eigi, 655 viii. 2; verði engi svá djarfr at raski því leiði sem hann liggr, Stj. 650; lét hann mikla refsing eiga fyrir at koma er konunga-eign var raskat, Fms. vii. 129; ef Guðs rétti var raskat, iv. 111; eigi trevstusk menn at raska kosti þeirra, people dared not disturb them, Ld. 146; eigi raskar þat kirkju-vígslunni, K.Á. 28; raski engi föstu-tíð dróttins-dags haldi, Hom. (St.); meðan steinunum er úraskat í altarinu, N.G.L. i. 133; rangliga raskat, Bs. i. 392.

rass, m. = ars (q.v.) by metathesis, Lat. anus; örin flýgr beint í rassinn á konunginum, Fms. xi. 64, Lv. 6l; höggit ór rófurnar við rass upp, Fas. i. 80. COMPDS: rass-gat, n. fissura ani. rass-görn, f. the great gut, Nj. 185. rass-hverfingr, m. of a horse of which the anus protrudes, N.G.L. i. 75. rassa-klof, n. fissura ani, N.G.L. i. 81. rass-ragr, adj. Sodomitic, a word of infamy, Sturl. ii. 59. rass-særi, n. soreness from riding.

rastar-, see röst.

RATA, að, originally vrata, [Ulf. wraton = GREEK], to travel, fare, journey: in the old allit. phrase, rata víða (prop. allit. vrata víða), to fare widely; sá einn veit, er víða ratar | ok hefir fjöld um farit, Hm. 17; vits er þörf þeim er víða ratar, 5; Vingþórr ek heiti, ek hefi víða ratað, Am. 6: with acc. to find the way, ok ratar hann harðla stóra fjallvegu, Fas. ii. 258: to hit, find, þat varð stundum, at menn viltusk á mörkum, at menn rötuðu þá til þeirra heimkynna, iii. 4: allvel hefir þetta til borit, Þorgils, er ek hefi þik hér ratað, Ld. 176; þat skip hafði ratað í hafinu várkulda ok aðrar raunir, Bs. ii. 439. 2. in mod. usage absol. to find the way; eg rata ekki, I do not know the way. 3. metaph. to fall into, of misfortune; ek hefi ratað í vandræði mikit, Nj. 98; er þú skalt ratað hafa í svá mikla úhamingju, Ó.H. 115; rata í mikla heimsku, Andr. 71; rata í ólukku, Fb. ii. 74; rata í stór áfelli, Al. 83; þessir stórhlutir, er vér höfum í ratað (hratað Ed.), Fms. i. 295 :-- reflex. in the phrase, opt ratask kjöptugum satt á munn, even a gabbler may by chance speak a true word. II. to reel, collapse; gífr rata, Vsp. 52; ratar görliga (collapses) ráð Sigurðar, Skv. 1. 36, (rare.)

ratan, f a falling into, K.Á. 104.

rati, a, m., qs. vrati, but the v is dropped even in old Runic inscriptions :-- prop. the traveller; it remains in the name of the squirrel, Rata-töskr = Tusk the traveller, the climber Tusk, see the tale in Edda; as also in the name of the gimlet by which Odin 'made his way' into the mountain where the mead of wisdom was hidden, Edda, Hm. 106. II. a demoniac, raver, madman, who wanders about as if hunted: in the Runic phrase, varþi at rata haugs upp briotr, may the breaker of his cairn become a rati, Rafn 181; at rita (= rata) sá varþi es stain þannsi elti eþa ept annan dragi, 188; sa varþi at rita es ailti stein þannsi eþa heþan dragi, 194, cp. the Engl. 'blest be the man that spares these stones, and curs'd be he that moves these bones,' on Shakespeare's tombstone; rati remains in the popular Icel. = a heedless, forgetful, senseless fellow, þú ert mesti rati! and ratalegr, adj. clownish, silly; rata-skapr, m. rashness, heedlessness.

rat-ljóss, adj. so bright that one can find one's way.

rauða, u, f. the red part or yolk of an egg.

rauða-galinn, part. 'red-mad,' quite mad, Clar.

rauða-haf, n. the 'red sea,' of the ocean surrounding the earth, Grág. ii. 166; hafit rauða er liggr um lönd öll: stórskp rauða hafs, Grett. (in a verse): the Red Sea, mod.

rauða-rán, n. a 'red robbery,' a law term, a kind of aggravated robbery liable to skóggang, defined in Grág. ii. 191; graves adhuc immanesque rapinas ro boran cognoininare solemus, Saxo Grammat. i. 353.

rauða-sótt, f., medic. flow of blood, Gþl. 498.

rauða-víkingr, m. a 'red viking,' great pirate, Þorst. Stang. (begin.), Fms. xi. 121.

rauð-álfr, m. a 'red elf,' a person dressed in gaudy colours; sjáið it rauðálfinn, sveinar, Nj. 70.

rauð-bekri, a, m. a nickname, Landn.

rauð-brestlingr, m., botan. carex saxatilis, Hjalt.

rauð-brystingr, m. the redbreast, a bird.

rauð-dýri, n. the red deer, K.Þ.K. 130, Orkn. 448, Karl. 390, Art. 18, Barl. 81, 137.

rauð-feldr, m. red cloak, a nickname, Landn.

RAUÐI, a, m. red iron-ore, haematite, from which the Norse settlers wrought iron (whence rauða-blástr, m. = the forging of haematite); hann bjó í Dalsminni (in western Icel.), hann blés fyrstr manna rauða á Íslandi. ok var hann af því kallaðr Rauða-Björn, Landn. (Melab.) 71; Skallagrímr var járnsmiðr mikill ok hafði rauða-blástr mikinn á vetrinn, Eg. 141, cp. the description in Sks. 162, 163; for remains of furnaces found in Icel. see Eggert Itin. ch. 575. 719, 720: for the phrase rauða undr, the red wonder Sks. l.c. :-- ore, hann (Saturnus) fann ok rauða þann í jörðu er hann blés gull af, Edda (pref.) 148.

rauð-kápa, u, f. a red cape or cope. rauðkápu-maðr, m. the man in the red cope, Fms. vi. 131.

rauð-kembingr, m. a fabulous whale or sea monster, K.Þ.K. 138, Sks. 129, Eggert Itin. 545, Ísl. Þjóðs. i. 631.