This is page 731 of An Icelandic-English Dictionary by Cleasby/Vigfusson (1874)

This online edition was created by the Germanic Lexicon Project. Click here to go to the main page about Cleasby/Vigfusson. (You can download the entire dictionary from that page.) Click here to volunteer to correct a page of this dictionary. Click here to search the dictionary. This page was generated on 30 Mar 2019. The individual pages are regenerated once a week to reflect the previous week's worth of corrections, which are performed and uploaded by volunteers. The copyright on this dictionary is expired. You are welcome to copy the data below, post it on other web sites, create derived works, or use the data in any other way you please. As a courtesy, please credit the Germanic Lexicon Project.

ÞARS -- ÞÁ. 731

Skálda 168; þarnask þess sem hann beiðisk, not to get it, K.Á. 230; en þau þarnast hitt er þarf, Fb. ii. 13; nú léði Guð honum ljóss þess er hann hafði lengi þarnast, Hom, 111.; sem hann þarnask ok hans heimamenn, K.Á. 78; alla bús-búhluti þá er þat bú má eigi þarnask, Grág. ii. 42; nær hann má í frelsi bera hött eða kveif, eða nær hann skal þarnask, when he shall wear it and when he shall want it, Sks. 434 B: impers., tjaldstað ok hrossa-beit sem þeim þarnast, Pm. 38.

þars = þar es; see er, p. 131, col. 2, to which add, þars ek em nú til kominn, Fms. xi. 65; þars hann hafði beran skallann fyrir, 132; þars ek em þræll þinn, Hom. (St.)

þar-seta, u, f. a 'there-sitting,' remaining there, sojourn, Gþl. 404.

þar-vist, f. a sojourn (see vist), Nj. 26, Landn. 270, Fms. i. 289, x. 417, Stj. 180.

þas-ramr, adj. a nickname, Fms. ix. 54.

ÞAT, or mod. það, neut. of a demonstr. pron.; the nom. sing. is of a different root, sá, sú (p. 516); the other cases are, -- gen. þess, þeirar, þess; dat. þeim, þeiri, því and þí; acc. þann, þá, þat: plur. þeir, þær, þau; gen. þeirra; dat. þeim; acc. þá, þær, þau (mod. þaug): the mod. forms have rr in þeirrar, þeirri, þeirra; but for the olden time they are less correct, as may be seen from rhymes: [Goth. þata; Engl. that; Germ. dass, i.e. daz; Dan. det.]

A. That, in the various cases, see Gramm. p. xxi; Óláfr tók því vel, ... kvaðsk hennar forsjá hlíta um þat mál, ... þat sama haust, ... þann dag svaf Unnr í lengra lagi, ... nefni ek til þess Björn ok Helga, ... eptir þat stóð Unnr upp ok kvaðsk ganga mundu þeirrar skemmu, sem hón var vön at sofa í, bað at þat skyldi hverr hafa at skemtan sem þá væri næst skapi, Ld. 14; því at þeir (they) urðu eigi á annat sáttir, þeir es (those who) fyrir norðan vóru, Íb. 9 (þeir is here repeated, first as personal then as demonstr. relat. pron.); land þat er kallat er Grænland, ... hann kvað menn þat mundu fýsa þangat farar, at landit ætti nafn gott, ... prest þann er hét Þangbrandr, id.; en þat vas til þess haft, ... í stað þann, ... lög þau es Kristninni skyldi fylgja, 11; þeir menn vóru er þess gátu, there were men that guested (= Lat. erant qui), Nj. 90; á þeiri stundu, Fms. xi. 360. 2. with the article; bæta þat skipit er minnr var brotið, Fms. ii. 128; yfir hafit þat it djúpa, Edda 28; þann inn mikla mann, Hkr. ii. 251. II. it (as that is used in provincial speech in England), in indefinite phrases, it is, it was, it came to pass; þat var siðr, at ..., Eg. 505; þat var einhverju sinni at, Nj. 2; en þat vas er hann tók byggja landit fjórtán vetrum eða fimtán fyrr, Jb. 9, and passim. III. denoting this, these, = þessi: sagði Egill at mjöðdrekku þá vill hann hafa at afnáms-fé, Eg. 240; sagði at sú var kona hans, er þar sat, ok svá at þau (they) áttu húsa-kot þau (those cottages), Ó.H. 152; this use is freq. on Runic stones, e.g. rúnar þær, kuml þaun (= þau), etc. 2. denoting such; segja menn at þau yrði æfi-lok Flosa, at ..., Nj. 282; hárit þat á höfði sem silki gult væri, the hair on his head was like yellow silk, Fms. x. 381; þeirrar einnar konu ætla ek at fá, at sú ræni þik hvárki fé né ráðum, Ld. 14: öllum þeim hlutum er þeim (pers.) líkaði, and passim. IV. in a diminutive sense, suffixed to the noun; stund þá, a little while, Fær. 169; jarl hafði tjaldat upp frá stund þá, see stund, Fms. xi. 85; brosa lítinn þann, Fb. ii. 78 (Fms. iv. 101); lítt þat and lítt-at, 'little that,' i.e. a little, see p. 394, col. 1; litla þá stund, 623. 10; glam þat varð af, a little tinkling wind, Fms. xi. 129; klumbu eina mikla eða hálf-róteldi þat, id. V. ellipt. þann; þykki mér þann (viz. kost) verða upp at taka, Nj. 222, Eg. 157 (see kostr, p. 353, col. 2): í þeiri (viz. hríð), in that nick of time, in that moment, Fms. x. 384, 414, Flóv. 33; ár rauð ungr í þeiri, Ód.; þann fyrsta (viz. tíma), Fms. vii. 201.

B. The gen. þess in special usages, resembling A.S. þus, Engl. thus; this may be simply ellipt., 'vegar,' 'konar,' or the like being understood: 1. denoting mode, kind, manner, so that, thus that; hvat sér þú nú þess er þér þykkir með undarligu móti? Nj. 62; hvernog hann skyli þess berjask, in what way he should fight, so that, Al. 70; hvat er hann þess, at ek hlýða upp á hans tal, what kind of man that I should listen to his talk.? Stj. 263; hvat manni ertú þess, at ek muna láta þik fyrri yfir fara? Karl. 16; hvern veg þess megi vera, Hom. (St.); engi veg þess, Hom. 196 (Ed.); hve lýðrinn skyldi lifa þess es Guði mætti vel líka, Hom.; hugsar hann, hversu hann mætti honum haga þess at honum yrði sjálfum nokkur sæmd í, Mar.; hvern veg skal ek skiljask við konung þenna þess er yðr muni líka, Ó.H. 75; hugum leiddi hann, hversu hann mætti þess sitja í svá ágætu sæti, at hann vær eigi ..., Sks. 623; hversu bar þess til, how did it come to pass so? Stj. 166; hefi ek nokkut, bróðir. þess gört at þér mislíki, have I done aught that it should mislike thee? Gísl. 99; ekki var þess (nothing of the kind) í Máriu lífi er vándir menn hafa, Mar.; ef knökut er þess, at ér farit ósigr, Fb. i. 183; at öllum hlutum þess er hann hafði spurt, in all things so as (i.e. in so far as) he had heard, Þiðr. 158. 2. þess þó, yet so that, i.e. only short of that, with but one reservation; vilda ek helzt hafa atferð ok höfðingskap Hrólfs kraka, þess þó (yet so that), at ek hélda allri Kristni ok trú minni. Fms. v. 172; sem þér líkar, þess þó, at þú frelsir oss fyrir þína miskun, Stj. 404: dropping þó, en hann vægði í öllu fyrir þeim bræðrum, þess er hann minkaði sik í engu, so that, yet so that ..., Ld. 234; leita flestir at hafa hættu-minna, þess at þeir verði sik frýju, Sturl. iii. 68; alla þá hluti er ek má, þess er mér skyli eigi vera skömm at, all things that I may, yet so that it shall not be a shame to me, anything short of dishonour, Þiðr. 194; svá harða sótt sem þeir er hardast fengu, þess er eigi gékk önd ór honum, Fb. ii. 144. II. þess as a locative, there prob. ellipt., 'staðar' being understood; Einarr spurði Egil hvar hann hefði þess verit staddr at hann hafði mest reynt sik, Eg. 687; hvar kómu feðr okkrir þess, at faðir minn væri eptirbátr föður þíns, hvar nema alls hvergi? Ísl. ii. 236; hvar þess er (wheresoever) aðrir taka fyrst arf enn erfingi réttr, Grág. i. 191; ætlaða ek þá at ek munda hvergi þess koma, at ek munda þess gjalda, at ek væra of friðsamr, Orkn. 120; því at hann ætlaði at hann mundi þess víðar koma, at hann mundi njóta föður sins enn gjalda, Gísl. 73; hvar-vitna þess er maðr spyrr lögspurning, Grág. (Kb.) i. 41; hvar þess er heilagr dómr hans kom, Hom. (St.); þeir megu hvergi þess sendir vera, at ..., Hom. 182 (Ed.); hver-vetna þess er þingmenn verða víttir í Gula, N.G.L. i. 5. III. with a compar. the more, so much the more, cp. Germ. desto; heldr var hón þess at lítilátari, Hom. 169 (Ed.); þess meirr er hinn drekkr, þess meirr þyrstir hann, svá þess fleira es þú hafðir þess fleira girndisk þú, 190 (Ed.); til þess meiri staðfestu, Dipl. v. 22; þyrstir æ þess at meirr, Eg. 605; þess betr er þær eru görvar djúpari ok mjóri, Sks. 426.

C. The dat. því, prop. fyrir því, and then dropping the prep., and using the remaining dat. adverbially :-- therefore; því er þessa getið, at þat þótti vera rausn mikil, Ld. 68: því and þí, therefore; ok því svá, at ..., Pr. 400; því ætla ek hann ... at ..., 325; því máttú varkynna mér, at mér þykkir féit gott, Gullþ. 7. II. því-at, 'for that,' because; tóksk eigi atreiðin, því-at búendr frestuðu, Ó.H. 215; því-at úvíst er at vita, Hm. 1; því-at úbrigðra vin fær maðr aldregi, 6; því-at hón á allan arf eptir mik, Nj. 3; því-at allir vóru görviligir synir hans, Ld. 68; því-at þat er ekki af manna völdum, Gullþ. 5; því-at ek em bróðir feðr þíns, 6. 2. dropping the 'at;' því ek hefi spurt, at ..., Fms. vi. 4; því Hákon var bróður-son hans, Sturl. i. 140. III. therefore; ok varð því ekki af ferðinni, Ísl. ii. 247: fyrir-því (Dan. fordi; Early Engl. forthy), therefore, Fms. i. 235. IV. því at eins, only on that condition, Fms. xi. 154: af því, therefore, passim. V. hví, why, in later vellums (the 15th century), and so in mod. usage; því riðu menn yðrir undan? Fms. iii. 183, Sd. 149. l. 9; því mun ek þó eigi vita mega at troll ráði fyrir, Gullþ. 5.

D. For the personal pronoun, which in plur. has the same declension, see þeir, þær, þau, p. 732.

þat-ki, 'that not', not even that! þatki þú hafir brækr þínar! Hbl.; þatki ek fá, mála minn falslausan! Mork. 83; at þatki sé, 677. 4; see -gi, p. 199, col. 2.

þat-na, that there, see -na; postulinn segir, 'er þatna,' is that there? is it? 623. 19.

þattá = þat þá, that then! hvattá? segir jarl, -- þattá! segir Ögmundr, at ..., Fms. xi. 118.

þatz = þat es, that which, see er, p. 131, col. 2; allt þatz hann görir, 677. 6; þatz maðrinn af lifir, 3.

þatztu = þat-es-þú, 'that which thou,' what thou, Am. 83.

þauf, n. [akin to þóf, þæfa]: þaufast, að, dep. to grope or fumble.

ÞAULAR, f. pl. [the etymology and exact sense of this word is not certain, perh. akin to þylja, referring to a lost strong pret. þaul, þulu] :-- a long-winded and complex thing; it is, however, only used in metaph. phrases; svá lízk mér sem mínir menn muni hafa mælt sik í þaular um þetta mál meirr enn þú, would have talked themselves into troubles, Fb. i. 348; rekum af oss tjöldin, róum út ór þessum þaular-vági, reisum viðu ok siglum norðr undan, let us row out of this winding creek, hoist sail and stand out northwards! Fms. viii. 130: the mod. phrase, læra, lesa í þaula = læra í belg, to learn, read by rote; as also, þaul-lesinn, adj.; hann er þaullesinn, one who has read a thing through and through, got through a weary task: þaul-reið, f. a riding steadily on like a log, plodding wearily on: þaul-sætinn, adj. sitting log-like without stirring.

ÞAUSN, f. [cp. þysja, þeysa, þyss], a bustle, wild fray, mélée; margar þausnir ok þrætur, Róm. 290; nær var ek þausnum þeira, I was present at their fray, Sighvat; var nú eigi þausna-laust, there was no little bustle, Fas. iii. 229; þat má kalla þausnar-vers, þrjátigi at honum ganga, that may be called a hurly-burly song, Skiða R.: in mod. usage the word remains in þjösnast, að, to chafe, rage, rave wildly; and þjösna-legr, adj. coarse, raving: þjösna-skapr, m. coarseness, ravings. From this same root, we believe, comes the mod. Norse 'tausa,' Dan. tös, = a romping girl, (from þausa, u, f.?)

þausna-lauss, adj. without tumult, quiet. Fas. iii. 229.

þausnast, að, or þjösnast, to rush on heedlessly.

þausnir, n. a romping fellow, a nickname, Ann. 1166.

ÞÁ, adv. [Goth. þan and þanuh; A.S. þon, þanne; Engl. then; Germ. dann and denn; Dan. da; from the Germ. dan is formed the mod. Dan. so-dan, lige-dan, -- Germ. so-dann, als-dann; and hence again the mod. Dan. verb danne = to form, see Grimm's Dict. ii. 740] :-- then, at that time; var hón þá fjórtán vetra gömul, Nj. 50: þá sá ek, then I saw, Sks. 1; þá sæmi, 11. 2. with er, es, when; þá er hann hafði lýst, Nj. 87; þá er Jesus nálgaðist Jerusalem, Greg. 39; þá es hann lá á nástránum, 56; jafnan, þá